7 Biệt Thự Bỏ Hoang Tại TP.HCM - Dấu Tích Lừng Lẫy Của Gia Tộc Chú Hỏa
Tọa lạc trên khu đất đắc địa bậc nhất Sài Gòn xưa, số 1 Lý Thái Tổ, Quận 10, từng là nơi an cư của gia tộc Chú Hỏa, vị đại gia được mệnh danh là vua đất Sài Gòn. Nhiều năm trôi qua, khu biệt thự này nay đã bị bỏ hoang, mang trong mình những câu chuyện lịch sử.
Dấu Ấn Của "Tứ Đại Gia" Sài Gòn
Khu biệt thự này trải rộng trên diện tích hơn 37.000 m2, giáp ranh ba tuyến đường lớn: Lý Thái Tổ, Hùng Vương và Trần Bình Trọng, đối diện Ngã Sáu Cộng Hòa sầm uất. Nơi đây từng thuộc sở hữu của gia tộc Chú Hỏa, một trong "tứ đại gia" lừng lẫy của Sài Gòn cuối thế kỷ 19, với câu truyền miệng nổi tiếng "nhất Sỹ, nhì Phương, tam Xường, tứ Hỏa".
Câu chuyện về Chú Hỏa, tên thật là Huỳnh Văn Hoa (sau đổi là Hứa Bổn Hòa), là một minh chứng cho sự vươn lên phi thường. Từ một người buôn bán ve chai, ông đã xây dựng nên cơ đồ vững chắc nhờ hai ngành nghề chủ lực: kinh doanh cầm đồ và bất động sản thông qua Công ty Hui Bon Hoa. Sự nghiệp của ông không chỉ làm giàu cho gia tộc mà còn góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế của miền Nam.
Dù qua đời đột ngột tại Trung Quốc năm 1901, sự nghiệp của Chú Hỏa được các con trai kế thừa và phát triển rực rỡ. Theo sách Sài Gòn năm xưa của Vương Hồng Sển, Công ty Hui Bon Hoa từng sở hữu một phần lớn tài sản phố xá Sài Gòn, với hơn 20.000 bất động sản cho thuê trải dài khắp Sài Gòn – Gia Định – Chợ Lớn.
Di Sản Kiến Trúc và Văn Hóa
Gia tộc Chú Hỏa không chỉ là những nhà kinh doanh tài ba mà còn là những nhà hảo tâm, đóng góp cho cộng đồng. Nhiều công trình quan trọng mang dấu ấn của họ vẫn còn tồn tại đến ngày nay, như Khách sạn Majestic, Bệnh viện Đa khoa Sài Gòn, Bệnh viện Từ Dũ, Trường THCS Minh Đức, chùa Phụng Sơn Tự và Bệnh viện Nguyễn Trãi. Để tôn vinh gia tộc này, con đường nối liền Sài Gòn và Chợ Lớn từng được đặt tên là Đại lộ Hui Bon Hoa, nay là đường Lý Thái Tổ.
Ước nguyện của Chú Hỏa là có một ngôi nhà lớn cho toàn thể con cháu sum vầy. Để thực hiện tâm nguyện này, con cháu ông đã xây dựng Dinh thự tại 97 Phó Đức Chính (Quận 1) vào năm 1929, nay là Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM. Tiếp nối di sản, vào khoảng năm 1950, một khu biệt thự gồm 8 căn được xây dựng tại Đại lộ Hui Bon Hoa, nhằm làm nơi nghỉ ngơi cho người thân trong gia tộc. Con số 8, trong tiếng Hán phát âm gần giống "phát", mang ý nghĩa thịnh vượng, giàu có.
Kiến Trúc Pháp Tân Cổ Điển Giữa Lòng Sài Gòn
Khu biệt thự này mang đậm kiến trúc Pháp với những nét biến tấu phù hợp với khí hậu nhiệt đới. Các căn biệt thự được thiết kế mái bằng, mặt tiền ốp đá rửa – một vật liệu mới lạ thời bấy giờ, thay thế cho tường xây truyền thống. Mỗi căn đều có mái đón, ban công, sân thượng, hiên nhà và vườn cảnh xanh mát, tạo nên không gian sống tinh tế và đẳng cấp.
Theo nhận định của nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu, khu đất này nằm trong một dải không gian xanh và nhà thấp tầng được quy hoạch từ Thị Nghè kéo dài đến Dinh Độc Lập, có ý nghĩa đặc biệt về mặt địa lý lịch sử. Kiến trúc sư Khương Văn Mười cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của khu đất, đề xuất cần ưu tiên không gian xanh và phát triển giao thông, đồng thời cân nhắc phương án chuyển đổi công năng phù hợp với quy hoạch tương lai và nhu cầu của người dân.
Lịch Sử Thăng Trầm
Từ năm 1954, khu biệt thự 8 căn đã được trưng dụng làm nơi ở của Ủy hội quốc tế kiểm soát đình chiến, gồm các thành viên đến từ Ấn Độ, Ba Lan và Canada. Đến năm 1955, chính quyền Ngô Đình Diệm đổi tên Đại lộ Hui Bon Hoa thành đường Lý Thái Tổ.
Sau năm 1975, khu đất được Bộ Ngoại giao tiếp quản và đổi tên thành Nhà khách Chính phủ, dùng để đón tiếp các đoàn khách cấp cao. Tuy nhiên, do một căn biệt thự bị hư hỏng, hiện chỉ còn 7 căn tồn tại.
Năm 1996, cụm biệt thự này được đưa vào danh sách 108 cảnh quan kiến trúc cần bảo tồn. Trải qua nhiều đề xuất liên doanh, liên kết, đấu giá nhưng không thành công, khu biệt thự đã bị bỏ hoang từ năm 2017 đến nay, các công trình bên trong đang dần xuống cấp. Cử tri Quận 10 đã nhiều lần kiến nghị xử lý khu đất này.
Hiện tại, chính quyền TP.HCM và Bộ Ngoại giao đã thống nhất chuyển giao cụm biệt thự cho thành phố quản lý. Các cơ quan chức năng đang lập kế hoạch chi tiết để triển khai dự án, hứa hẹn mang đến một diện mạo mới cho khu đất giàu giá trị lịch sử này.
Tác giả: LÊ TUYẾT
